मालेगाव पॅटर्न - प्रतिमा आणि वास्तव
Total Views |
"या भागात कोणत्याही प्रकारचं सोशल डिस्टन्सिंग पाळलं गेलेलं नाही. मी मास्क लावून घराबाहेर पडतो, तर मला बरेच लोक हसतात. अल्लाहच्या मनात येईल तेव्हा मृत्यू होईल, तोपर्यंत आपलं कुणी काहीही वाकडं करू शकत नाही, हिंदू लोक मृत्यूला जास्त घाबरतात, आपण मुसलमान आहोत आपण का घाबरायचं, अशा प्रकारच्या समजुती येथील लोकांमध्ये आहेत..” मालेगावातील डॉक्टर आणि सामाजिक कार्यकर्ते इफ्तिकार अहमद सांगत होते. विषय होता गेल्या काही दिवसांपासून चर्चेत असलेला ‘मालेगाव पॅटर्न’ आणि त्याला जोडून कोरोनाशी संबंधित आणि इतर सामाजिक–राजकीय विषय.
“मध्य किंवा पूर्व मालेगावात गरीब आणि अशिक्षित लोकसंख्या अधिकांश प्रमाणात आहे, जी मुस्लीमबहुल आहे. या भागात कोणत्याही प्रकारचं सोशल डिस्टन्सिंग पाळलं गेलेलं नाही. मी मास्क लावून घराबाहेर पडतो, तर मला बरेच लोक हसतात. या अशा वर्तणुकीत लोकांवरील धार्मिक पगड्याचा वाटा खूप मोठा आहे. अल्लाहच्या मनात येईल तेव्हा मृत्यू होईल, तोपर्यंत आपलं कुणी काहीही वाकडं करू शकत नाही, हिंदू लोक मृत्यूला जास्त घाबरतात, आपण मुसलमान आहोत आपण का घाबरायचं, अशा प्रकारच्या समजुती येथील लोकांमध्ये आहेत. यामुळे येणाऱ्या काळात आम्हाला गंभीर परिणाम भोगावे लागणार आहेत..” मालेगावातील डॉक्टर आणि सामाजिक कार्यकर्ते असलेले इफ्तिकार अहमद सांगत होते. विषय होता गेल्या काही दिवसांपासून चर्चेत असलेला ‘मालेगाव पॅटर्न’ आणि त्याला जोडून कोरोनाशी संबंधित आणि इतर सामाजिक–राजकीय विषय. कोरोना राज्यात आणि देशात संथगतीने पसरत असताना मालेगावमध्ये मात्र तो एकाच महिन्यात झपाट्याने पसरला होता आणि या व याच्याशी संबंधित इतर अनेक कारणांमुळे मालेगाव पुन्हा एकदा नकारात्मकदृष्ट्या चर्चेत आलं होतं. मात्र गेल्या काही दिवसांपासून सर्वत्र ‘मालेगाव पॅटर्न’चा बोलबाला झालेला असून यामध्ये प्रशासनाचे प्रयत्न, नियोजन, समाजाची वाढलेली ‘इम्युनिटी’, मालेगावचा गाजत असलेला ‘युनानी काढा’ इ. गोष्टींचा समावेश होतो. यामुळे यातील वास्तव काय हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न सा. ‘विवेक’ने केला आणि याअंतर्गत मालेगावमधील वा मालेगावशी संबंधित विविध क्षेत्रांतील, स्तरांतील व्यक्तींशी चर्चा झाली. पैकी, हे डॉ. इफ्तिकार अहमद यांच्या मते ‘मालेगाव पॅटर्न’ नावाची काहीच गोष्ट अस्तित्वात नाही.
आमच्या फेसबुक पेजला like करा : सा. विवेक : https://www.facebook.com/VivekSaptahik
‘विवेक’शी बोलताना ते म्हणाले, “या ‘पॅटर्न’ची आज प्रसिद्धी झाली आहे, लोक इथे येऊन फोटो वगैरे काढत आहेत. परंतु इथे पॅटर्न वगैरे काही नसून केवळ गोंधळ आहे. या मालेगाव पॅटर्नच्या नावाखाली इथे प्रत्येक डॉक्टर वेगवेगळी माहिती सांगतोय, वेगवेगळी औषधं देतोय आणि याची चुकीच्या पद्धतीने प्रसिद्धी करण्यात येत आहे. या शहरात बहुसंख्य वस्ती पॉवरलूम उद्योगातील कामगारांची आहे आणि त्यांच्यामध्ये गरिबी मोठ्या प्रमाणात आहे. त्यामुळे या भागात आरोग्याची काळजी घेणं, स्वच्छता राखणं, डिस्टन्सिंग पाळणं वगैरे गोष्टी अजिबात नाहीत.” ते पुढे म्हणाले, “बरेच डॉक्टर्स प्रतिनियुक्तीवर इथे आले आहेत, मात्र पहिले काही दिवस क्वारंटाइन न होता लगेचच सेवेत रुजू होत आहेत. माझ्या परिचयातील एक डॉक्टर भिवंडीहून आले होते. ते रुग्णांना ऊठसूठ सलाइन लावत होते, अँटिबायोटिक्सचे डोस देत होते. थोडक्यात, जो-तो आपापल्या मनमानी पद्धतीने काम करत आहे.” या डॉ. इफ्तिकार यांच्याप्रमाणेच मालेगावमध्ये मुस्लिमांमध्ये काम करणाऱ्या एका सामाजिक कार्यकर्त्याने, मुस्लीम धार्मिक नेतृत्व या सगळ्यात अत्यंत बेजबाबदारपणे वागत असून लॉकडाउन असताना आणि आजही मालेगावात बेसुमार प्रमाणात मशिदी खुल्या आहेत, मोठ्या संख्येने नमाजपठण होत असल्याचं नाव न छापण्याच्या अटीवर सांगितलं. तीन-चार मशिदी पोलीस स्थानकाच्या जवळ आहेत, तेवढ्या बंद राहतात, बाकी सर्व खुल्या आहेत, असंही ते म्हणाले. लोकप्रतिनिधी व प्रशासकीय अधिकारी यांच्याशी चर्चा केली असता संमिश्र प्रतिक्रिया व मतं पाहायला मिळाली.
आरोग्य विभाग, पोलीस प्रशासन या सर्वांमधील समन्वय आणि सुसूत्रतेने केलेल्या प्रयत्नांतून हा आजचा मालेगाव पॅटर्न निर्माण झाला आहे. रुग्ण आढळल्यानंतर त्याचं ‘कॉन्टॅक्ट ट्रेसिंग’, लोकांनी काळजी घेणं, सोशल डिस्टन्सिंग पाळणं, इम्युनिटी बूस्टर्स घेणं, महापालिकेच्या आरोग्य विभागाची सर्वेक्षणं, प्रशासन व पोलीस यंत्रणेचे परिश्रम आदी गोष्टींचा परिणाम सकारात्मक दिसून आला.
- डॉ. शुभांगी केदारे, वर्ग १ वैद्यकीय अधिकारी, सामान्य रुग्णालय, मालेगाव.
मी मास्क लावून घराबाहेर पडतो, तर मला बरेच लोक हसतात. या अशा वर्तणुकीत लोकांवरील धार्मिक पगड्याचा वाटा खूप मोठा आहे. अल्लाहच्या मनात येईल तेव्हा मृत्यू होईल, तोपर्यंत आपलं कुणी काहीही वाकडं करू शकत नाही, हिंदू लोक मृत्यूला जास्त घाबरतात, आपण मुसलमान आहोत आपण का घाबरायचं, अशा प्रकारच्या समजुती येथील लोकांमध्ये आहेत.
- डॉ. इफ्तिकार अहमद, डॉक्टर व सामाजिक कार्यकर्ते
हे सर्व सांगण्याचं कारण इतकंच की मालेगावचा एकूण सामाजिक–राजकीय–सांस्कृतिक–आर्
मुस्लीम धर्मगुरू, मौलाना इ. मंडळी मुस्लीम समाजाची दिशाभूल करत आहेत. मुस्लीम समाजातील लोक स्वॅब द्यायला पुढे येत नाहीत. स्क्रीनिंगला, टेस्टिंगला पश्चिम भागातील नागरिकांनी चांगला प्रतिसाद दिला. परंतु पूर्व भागात अजूनही अपेक्षित प्रतिसाद नाही. त्याऐवजी मुस्लीम समाजातील लोक अमुक काढा घे, होमिओपॅथीच्या गोळ्या घे यावर अधिक भर देत आहेत. तरीदेखील मालेगावमधील परिस्थिती पूर्वीपेक्षा बरीच सुधारली आहे, आधी मालेगावच्या रुग्णांना अन्य कोणत्याही शहरात घेत नव्हते. आता मालेगावात बाहेरून रुग्ण उपचारांसाठी येत आहेत.
- निलेश आहेर, उपमहापौर, मालेगाव (शिवसेना).
सीएए–एनआरसीचा विषय मागे पडण्यासाठी मोदींनी कोरोनाचा विषय पुढे आणला आहे’ अशा प्रकारचा प्रचार मुस्लीम नेत्यांकडून समाजात करण्यात आला. याचा शहराला आणि प्रशासनाला खूप त्रास झाला. एक-दीड महिना हीच परिस्थिती राहिली. एप्रिल-मेच्या काळात जवळपास दीड ते दोन हजारांच्या आसपास मृत्यू झाले असावेत, असा आमचा अंदाज आहे. स्वॅब न दिल्यामुळे यातील बरेच मृत्यू अन्य कारणांमुळे दाखवण्यात आले असावेत.
- सुनील गायकवाड, गटनेते, भाजपा
दरम्यान, जसजसे राज्यातील इतर भागात कोरोना रुग्ण वाढू लागले, तसं मालेगाव चर्चेतून मागे पडू लागलं. आणि आता पुन्हा मालेगाव चर्चेत आलं, मात्र ते कोरोना नियंत्रणाच्या कारणासाठी. मालेगावात उपचारांसाठी रुग्ण येऊ लागले, मालेगावचे डॉक्टर्स बाहेर जाऊ लागले, मालेगावच्या ‘युनानी काढ्या’ला अचानक मागणी वाढली. या ‘मालेगाव पॅटर्न’बाबत बोलताना प्रशासकीय अधिकाऱ्यांनी, प्रशासनाने केलेले सामूहिक प्रयत्न, समन्वय–नियोजन इ.बद्दल बोलतात. प्रारंभीच्या काळातील गोंधळ सोडल्यास तसे प्रामाणिक प्रयत्न घडलेदेखील आहेत आणि शहरातील सर्वपक्षीय नेते, विविध क्षेत्रांतील मान्यवर मंडळी ही बाब मान्यदेखील करतात. उपविभागीय दंडाधिकारी विजयानंद शर्मा, तसेच मालेगाव सामान्य रुग्णालयाच्या वर्ग-१ वैद्यकीय अधिकारी डॉ. शुभांगी केदारे आदींनी जिल्हा व महापालिका, आरोग्य विभाग, पोलीस प्रशासन या सर्वांमधील समन्वय आणि सुसूत्रतेने केलेल्या प्रयत्नांतून हा आजचा मालेगाव पॅटर्न निर्माण झाला असल्याचं सांगितलं. "सुरुवातीला आरोग्य विभागाकडे सोयीसुविधा व अन्य सामग्री आवश्यक त्या प्रमाणात उपलब्ध नव्हती. परंतु सेवाभावी संस्था, राजकीय नेतृत्व आदींकडून मोठी मदत झाली. रुग्ण आढळल्यानंतर महापालिकेकडून त्याचं ‘कॉन्टॅक्ट ट्रेसिंग’ वेगाने झालं. यामुळे मोठ्या प्रमाणात पॉझिटिव्ह रुग्ण सापडू शकले” अशी प्रतिक्रिया दिली. याशिवाय, लोकांनी काळजी घेणं, सोशल डिस्टन्सिंग पाळणं, इम्युनिटी बूस्टर्स घेणं, महापालिकेच्या आरोग्य विभागाची सर्वेक्षणं, प्रशासनाचे व पोलीस यंत्रणेचे परिश्रम आदी गोष्टींचा परिणाम सकारात्मक दिसून आल्याचंही त्यांनी सांगितलं. मात्र दुसरीकडे, “स्वॅब टेस्ट या आपल्याला लक्षणं आढळल्यास आपणहोऊन दाखल होऊन करून घेणं अपेक्षित आहे. आम्ही कुणावर जबरदस्ती करू शकत नाही. लोकांमध्ये भीती असते की आपण पॉझिटिव्ह सापडलो, तर आपल्याला चौदा दिवस क्वारंटाइन व्हावं लागेल, आपल्या कुटुंबीयांना सोडून राहावं लागेल. त्यामुळे लोक आजही स्वतःहोऊन चाचण्यांसाठी येत नाहीत” अशीही माहिती महापालिका आरोग्य विभागाशी संबंधित एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने नाव न छापण्याच्या अटीवर दिली.
आयुष मंत्रालयाने जो काढा सांगितला आहे, तेच सर्व घटक या मालेगावच्या युनानी काढ्यात आहेत. उदा. दालचिनी, लवंग, काळीमिरी, सुंठ वगैरे. मालेगावमध्ये मन्सुरा या युनानी वैद्यकशास्त्राशी संबंधित वैद्यकीय शिक्षणसंस्थेने “या काढयाने रोगप्रतिकारशक्ती वाढते व कोरोनासारखा कोणताही आजार होत नाही” अशा प्रकारचा प्रचार चालवला आहे. सरकारी पातळीपासून सर्वांनी हा ‘मालेगावचा काढा’ म्हणून उचलून धरला आहे आणि त्यातून त्याला मोठ्या प्रमाणात प्रसिद्धी मिळते आहे. यापलीकडे ‘मालेगाव पॅटर्न’मध्ये फारसं काही तथ्य नाही.
- सुरेश निकम, भाजपा मालेगाव जिल्हाध्यक्ष
थोडक्यात, बिगर राजकीय / प्रशासकीय व्यक्ती आणि प्रशासकीय अधिकारी यांच्याकडून मिळणाऱ्या प्रतिक्रिया विसंगत वाटतात. मूळ मुस्लीम प्रश्नावर प्रशासन ठाम भूमिका घेत नाही, कारण सरकारचा दबाव आणि त्यामुळे चांगले प्रयत्न करूनही प्रशासनाला अपेक्षित निकाल मिळत नाहीत, असं बाकीचे लोक सांगतात. थोडक्यात, पुन्हा विषय एकाच मुद्द्यावर येऊन घुटमळतो आणि तो मुद्दा केवळ कोरोनाशी किंवा आरोग्य व्यवस्थेशी संबंधित नसून धार्मिक, राजकीय आणि मुख्य म्हणजे आपल्या एकूणच नागरी व्यवस्थेशी संबंधित असल्याने त्याबाबत फारसं कुणी स्पष्टपणे बोलायला तयार होत नाही. उपमहापौर निलेश आहेर या सर्व विषयाबाबत बोलताना म्हणाले की, “मालेगाव पूर्व वा मध्य भागातील मुस्लीम वस्तीत अजूनही सोशल डिस्टन्सिंग पाळलं गेलेलं नाही, मास्क लावले जाताना दिसत नाहीत. धार्मिक अंधश्रद्धाही यामागे मोठ्या प्रमाणावर आहेत. मुस्लीम धर्मगुरू, मौलाना इ. मंडळी मुस्लीम समाजाची दिशाभूल करत आहेत. मुस्लीम समाजातील लोक स्वॅब द्यायला पुढे येत नाहीत. स्क्रीनिंगला, टेस्टिंगला पश्चिम भागातील नागरिकांनी चांगला प्रतिसाद दिला. परंतु पूर्व भागात अजूनही अपेक्षित प्रतिसाद नाही. त्याऐवजी मुस्लीम समाजातील लोक अमुक काढा घे, होमिओपॅथीच्या गोळ्या घे यावर अधिक भर देत आहेत.” दुसरीकडे, मालेगावमधील परिस्थिती पूर्वीपेक्षा बरीच सुधारली आहे, आधी मालेगावच्या रुग्णांना अन्य कोणत्याही शहरात घेत नव्हते, आता मालेगावात बाहेरून रुग्ण उपचारांसाठी येत आहेत. मुस्लीम समाजामध्ये जागृती वाढवण्यासाठी सर्वपक्षीय नेत्यांनी बरेच प्रयत्न केल्यामुळे पूर्वीपेक्षा परिस्थिती चांगली असल्याचा दावा आहेर यांनी केला.
मालेगावच्या मुस्लीम भागात आजदेखील कोणत्याही प्रकारचं सोशल डिस्टन्सिंग पाळलं जाताना दिसत नाही. ना मास्कसारख्या गोष्टी वापरणं, ना अंतर राखणं, ना इतर गोष्टी. तरीदेखील मालेगावच्या मुस्लीम भागातून आज कोरोनाचे मृत्यू कमी दिसत आहेत आणि हिंदू वस्तीच्या भागातून वाढत असल्याचं चित्र आहे. हे कसं, याचंच सर्वांना कुतूहल वाटत आहे.
- बन्सीभाऊ कांकरिया, सामाजिक कार्यकर्ते, उर्दू भाषेचे अभ्यासक
लोकांमध्ये कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर जे भीतीचं वातावरण होतं, ती भीती आम्ही संपवली. सुरुवातीपासून येथे प्रशासनाने काहीही नियोजन केलं नव्हतं. मुस्लीम धार्मिक नेतृत्व मुस्लीम समाजाला भडकवत आहे वा दिशाभूल करत आहे, ही गोष्ट खरी नाही. मास्क वापरणं, सोशल डिस्टन्सिंग पाळणं यासाठी आम्ही सुरुवातीपासून लोकांमध्ये आवाहन केलं आहे.
- मुफ्ती मोहम्मद इस्माइल खालिक, आमदार – मालेगाव (एमआयएम)
हॉस्पिटलमध्ये गोंधळ प्रकरणामुळे आधीपासूनच वादात सापडलेले एमआयएम आमदार मुफ्ती इस्माइल यांनी मात्र आम्ही इथे लॉकडाउन वगैरे बाजूला ठेवून लोकांची सेवा केल्याचं ‘विवेक’शी बोलताना सांगितलं. “जेव्हा कोरोनाने लोकांचे मृत्यू झाले तेव्हा त्यांचे शरीर दफानासाठी तीन लेयर्समध्ये बांधून आठ फूट खोल कबर खोदून दफन करण्याच्या आणि अंत्यविधीसाठी वीस लोकांहून अधिक असू नयेत अशा सूचना होत्या. मात्र मालेगावमध्ये आम्ही मृत व्यक्तींचं शव आणून, त्यांचं पॅकिंग उघडून नेहमीच्या धार्मिक पद्धतीने त्यावर अंत्यसंस्कार केले व दफन केलं. लोकांमधील भीती दूर करण्यासाठी आम्ही असं केलं. कारण लोक कोरोनामुळे नव्हे, तर त्याच्या भीती आणि दहशतीमुळे मरत होते.” असंही मुफ्ती यांनी सांगितलं. दुसरीकडे, मुस्लीम समुदायाकडून सोशल डिस्टन्सिंग न पाळलं जाणं, कायदा हाती घेणं इ.बाबत विचारलं असता त्यांनी प्रशासनाकडे बोट दाखवत प्रशासनाने सुरुवातीपासून काहीच नियोजन केलं नसल्याने असं घडल्याचं सांगितलं, तर महापालिकेतील भाजपा गटनेते सुनील गायकवाड यांनी सांगितलं की, “मोदींनी सीएए–एनआरसीचा विषय मागे पडण्यासाठी कोरोनाचा विषय पुढे आणला आहे, अशा प्रकारचा प्रचार मुस्लीम नेत्यांकडून समाजात करण्यात आला. याचा शहराला आणि प्रशासनाला खूप त्रास झाला. एक-दीड महिना हीच परिस्थिती राहिली.” पुढे बोलताना, एप्रिल-मेच्या काळात जवळपास दीड ते दोन हजारांच्या आसपास मृत्यू झाले असावेत, असा आमचा अंदाज आहे. स्वॅब न दिल्यामुळे यातील बरेच मृत्यू अन्य कारणांमुळे दाखवण्यात आले असावेत, अशीही शंका त्यांनी व्यक्त केली. “धार्मिक कारणांमुळे स्वॅब न दिल्याने चाचणी होत नव्हती, त्यामुळे अपेक्षित रुग्णसंख्या दिसत नव्हती, त्यामुळे राज्यातील इतर शहरांत आकड्यांत वाढ, मात्र मालेगावात घट असं चित्र दिसत होतं.” असाही मुद्दा गायकवाड यांनी जोडला. त्यामुळे ही सर्व परिस्थिती पाहता, वरवर चित्र आनंददायक दिसत असलं, तरी प्रत्यक्ष परिस्थिती आणि चित्र यांमध्ये बरीच तफावत असल्याचं स्पष्ट होतं.
आज देश नव्या उर्जेने या कोरोनाच्या संकटाचा सामना करू पाहतोय, आणि इथे अद्यापही प्राथमिक समस्यांशीच लढा संपलेला नाही. प्रत्यक्ष लोकांशी बोलताना लक्षात येतं की 'कळतंय पण वळत नाही'. पुन्हा पुन्हा आपण त्याच त्या प्रश्नांपाशी घुटमळत राहतो. या प्रश्नांवर उकल शोधायचा प्रयत्न केल्यास किंवा त्याकडे लक्ष वेधल्यास मात्र तुमच्यावरच सांप्रदायिकतेचा, जातीयवादाचा शिक्का मारला जातो. या फॅशनमुळे आधीच देशाचं आणि देशातील मालेगावसारख्या शहरांचं, तेथील समाजाचं बरंच नुकसान झालं आहे. किमान आतातरी मूळ मुद्द्याच्या अवतीभवती न घुटमळता त्याच्याशी थेट भिडण्याची तयारी आपल्याला करावीच लागेल, हेच या सर्व परिस्थितीतून पुन्हा एकदा स्पष्ट होतं.