Enter your Email Address to subscribe to our newsletters
सामाजिक न्यायाचे सर्व संवैधानिक विषय राजकारण आणि पक्षभेद यांच्या पलीकडचे असायला हवेत. त्याचबरोबर जातिभेदांमुळे वंचित राहिलेल्या समाजाचे प्रश्न हे सगळ्या हिंदू समाजाचे प्रश्न आहेत, हा दृष्टिकोन ठेवून सामाजिक न्यायाच्या पुरस्काराची रा. स्व. संघाची भूमिका सदैवच राहिली आहे. पत्रकार परिषदेत सुनील आंबेकर यांचे संघाचे जातीय जनगणना विषयातील मत या आजवरच्या सर्व भूमिकांना व प्रयत्नांना अनुसरूनच आहे. त्यामुळे स्वयंसेवकांना याचे आश्चर्य अजिबातच वाटले नाही.
आसाम राज्यात मुस्लीम विवाह कायद्यात जे बदल येऊ घातले आहेत, ते नेमके काय आहेत? त्याने काय परिवर्तन होणार आहे? मुस्लीम महिलांच्या स्थितीत कोणत्या सुधारणा अपेक्षित आहेत? त्यामुळे आसाम राज्यातील बालविवाह रोखणे शक्य होईल का? याचेच विश्लेषण करणारा लेख.
सत्ताधारी जेव्हा अशा घृणास्पद गुन्ह्यात सर्व लक्ष आणि ताकद तपासाऐवजी गुन्हेगारांचा बचाव करण्याकडे वळवतात तेव्हा सार्वत्रिक जनक्षोभ निर्माण होणे अपरिहार्य. कोडग्या कारभाराचा कडेलोट होतो तेव्हा जनतेचा उद्रेक होतो, हा ममता बॅनर्जी यांच्या कारभारातून सत्ताधार्यांना मिळालेला धडा आहे.
बदलापूर घटनेनंतर एक योग्य गोष्ट झाली की, पालकांनी आपल्या मुलींवर झालेल्या अन्यायाविरोधात तक्रार नोंदवली, मुलींवर झालेल्या अन्यायाविरोधात स्वत:हून आवाज उठवला, त्यासाठी आंदोलनासारखा विधायक मार्ग निवडला. या आंदोलनाला यश येऊन जर चांगले कायदे झाले तर हे आंदोलन ऐतिहासिक ठरेल; पण या आंदोलनामागची काळी बाजू कायम आपल्या स्मरणात दुखरी म्हणूनच राहील. अशा घटनांमधून फक्त सहानुभूती देण्यापेक्षा अन्याय घडलेल्या आणि मनातून असुरक्षित असणार्या सर्वच मुलींच्या मनातला ‘आम्हाला सुरक्षित जगू द्या...’ हा आवाज आपण सर्वांनी ऐकला पा
लोकसभा निवडणुकीतील मदतीची परतफेड आणि पुढच्या निवडणुकीसाठी मतांचा जोगवा मागणे...या दोन्हीमुळे उबाठा सेनेचे उद्धव ठाकरे मुस्लीम समुदायाचे समर्थन करण्याची एकही संधी सोडत नाहीत. वक्फ वरून संसदेत झालेल्या चर्चेसाठी त्यांचे खासदार हजर नव्हते. यामुळे मुस्लीम समाजाचा रोष ओढवला. तो रोष तसाच राहणे ठाकरेंना परवडणारे नाही. त्यामुळे सभागृहाबाहेर ’वक्फ’ बोर्डाच्या विधेयकाला विरोध करत ते वक्फच्या ताब्यात असलेल्या जमिनींचेही जोरदार समर्थन करत आहेत. या पार्श्वभूमीवर मुस्लीम समुदायातील विचारवंतांनी व पत्रकारांनी वक्फविषयी नो
अपहरणनाट्यावर बेतलेल्या नेटफ्लिक्सवरील ’आयसी 814’ या सीरियलच्या निमित्ताने. आमच्या मते ही निरुपद्रवी केवळ मनोरंजन करणारी मालिका नव्हे, तर ही देशद्रोही आणि धर्मद्रोही कथ्य रुजविणारी, विकृत मनोवृत्तीला खतपाणी घालणारी घातक मालिका आहे. विमानाचे अपहरण करून कंदहार विमानतळावर नेऊन ठेवणार्या दहशतवाद्यांची नावे होती - इब्राहिम अख्तर, शाहिद अख्तर सईद, सनी अहमद काझी, झहीर मिस्त्री आणि शाकीर. ’बस, केवल नाम ही काफी है’ या उक्तीने या अपहरणाच्या कारस्थानात गुंतलेल्यांचा थेट भंडाफोड याने घडून येतोच; पण प्रेक्षकांना वेगळाच
दिघी बंदराच्या विकासातून अनेक गोष्टी साध्य होणार आहेत. दिघी हे महाराष्ट्राचे औद्योगिक प्रवेशद्वार ठरणार आहे. दिघीपासून मुंबई आणि पुणे साधारण सारख्याच अंतरावर आहेत. तिथल्या औद्योगिक क्षेत्रात लागणारा कच्चा माल जलमार्गाने दिघी बंदरात आणणे आणि तिथून गरजेनुसार कारखान्यात पोहोचवणे या प्रकल्पामुळे शक्य होणार आहे. त्याचबरोबर दिघी बंदरअंतर्गत आगरदांडा टर्मिनल उभारले जाईल, जेणेकरून वाहतूक आणि वेळेचे समीकरण जुळवता येईल. बंदरामुळे सागरी सीमा सुरक्षेत वाढ होऊन समुद्रमार्गाने घुसखोरी किंवा अतिरेकी कारवायांवर पूर्ण नियंत
संविधानाचा कायदा भारतीयत्वाची ओळख राजकीय अंगाने करून देतो. लोकांनी निर्माण केलेल्या राज्यघटनेने आपल्या सर्वांची एक राजकीय ओळख असण्यासाठी सर्वांना समानतेने अनेक गोष्टी दिलेल्या आहेत. यातून एक भारतीय म्हणून आपलेे स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व तयार होते. दुसर्या भाषेत सांगायचे तर संविधानाचा कायदा प्रजेला राजकीयदृष्ट्या संघटित करतो आणि बांधून ठेवतो.
भारतीय मूर्तिशास्त्र हे रूपकात्मक असल्याने मंत्रकोशातल्या निदान खंडाप्रमाणे देवतेच्या प्रत्येक आयुधाचा एक विशेष असा अर्थ असतो. उपासना सगुण रूपात करायची असल्यास देवतादेखील साकार रूपात समोर असणे आवश्यक ठरते आणि म्हणूनच गणेशाचीदेखील अनेक प्रकारची ध्यान वर्णने प्रचलित आहेत.
केवळ रोग, आजार, विकार नव्हे, तर आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक घटकदेखील आरोग्यावर परिणाम करतात. त्यामुळे नाशिक जिल्ह्यामध्ये केवळ वैद्यकीय सेवा न पुरवता सामाजिक प्रश्नांची उकल लक्षात घेऊन श्री गुरुजी रुग्णालयामार्फत सामाजिक कार्य करण्यात येते. एक सुदृढ, निरामय समाज घडावा यासाठी ही चळवळ सुरू आहे. म्हणूनच नाशिक जिल्हा व परिसरात अल्प दरात उत्तम, दर्जेदार आरोग्यसेवा मिळविण्यासाठी श्री गुरुजी रुग्णालयाचे नाव अग्रक्रमाने घेतले जाते. सर्वसामान्य जनतेला आधार व दिलासा देण्याचे काम येथे सातत्याने करण्यात येते.
कमल ग्रुप्सअंतर्गत जनजागृती ‘पे बॅक टू सोसायटी’ या संकल्पनेतून मुलींना आरोग्य आणि मासिक पाळी याविषयी शाळा-शाळांतून मार्गदर्शन करणार्या डॉ. उन्नती शिंदे हिच्या निःस्वार्थी वृत्तीचा आणि समाज निरोगी ठेवण्याच्या कार्याचा घेतलेला आढावा.
डॉ. अजय हौदे हे सोलापुरातील अक्कलकोट तालुक्यातील दुधनी खेड्यातील अतिशय सामान्य कुटुंबातील होते. अजय यांनी पॉलिमर केमिस्ट्रीमध्ये एम.एस्सी. केले. काही रिसर्च प्रकाशने आणि तीन पेटंट्स मिळाल्यावर आज त्यांच्या नावे 68 पेटंट्स आहेत, ज्याचा उपयोग विविध प्रॉडक्ट्स तयार करण्यात केला गेला. आरोग्य क्षेत्रात ही ‘अजय’ यात्रा निरंतर चालू आहे.
नुकताच मी तीनशे तरुण-तरुणींसोबत हिमालयामधील खेड्यांमध्ये सेवाकुंरच्या माध्यमातून एका सेवा प्रकल्पासाठी प्रवास केला त्या वेळी जाणवले की, भारत अजून जागा आहे. आपल्याला ज्या भारतीय मूल्यांचा अभिमान वाटतो, या काळातही टिकून आहेत. विशेष म्हणजे सेवांकुर हा सेवा उपक्रम गेली आठ वर्षे यशस्वीपणे चालू आहे. त्याचे हे अनुभवकथन मांडताना मला विलक्षण संतोष होत आहे.
पर्यावरण प्रदूषणाच्या शुद्धीकरणासाठी वनस्पती संपदा सहकार्य करते. महाराष्ट्रातून प्राण्यांच्या 5460 प्रजाती आणि सपुष्प वनस्पतींच्या 3025 प्रजातींची नोंद करण्यात आली आहे. इतकी विपुल जैवविविधता महाराष्ट्रात आढळते; पण राज्यातील राखीव वनक्षेत्रातही मानवी अतिक्रमणे वाढली आहेत. बेकायदेशीर वृक्षतोड, जंगलतोड, चोरट्या शिकारी, तस्करी वाढल्याने तेथील जैवविविधताही संकटात आली आहे. याकडे शासनाने लक्ष देण्याची गरज आहे.
शेतीसाठी माती, पाणी आणि वीज हे घटक सर्वात महत्त्वाचे आहेत; पण आजही शेतकर्यांच्या कृषिपंपांना 24 तास वीज उपलब्ध होत नाही. ही उणीव भरून काढण्यासाठी मुख्यमंत्री कृषी सौर वाहिनी योजना सुरू केली आहे. याअंतर्गत शासनाकडून शेतकर्यांना सौर कृषी वाहिनी उभारणीसाठी 90 ते 95 टक्के अनुदान दिले जाते.
एकात्मिक कीड नियंत्रणात कामगंध सापळ्यांचा वापर अत्यंत प्रभावी मानला जातो. या सापळ्यांच्या वापरामुळे किडीची आर्थिक नुकसानीची पातळी लवकर समजते, शिवाय योग्य वेळी किडीवर नियंत्रण मिळवता येते. प्रदूषणमुक्त व पर्यावरणपूरक कामगंध सापळ्यांचा शेतकर्यांनी वापर केला पाहिजे.
मातीचे परीक्षण हे ‘मातीचा प्रकार’ आणि ‘उत्पादन क्षमता’ ओळखण्याचे एक प्रभावी माध्यम आहे. कोणत्याही ऋतूमधील पिकांची उत्पादकता ही मातीच्या सुपीकतेवर अवलंबून असते. माती परीक्षणाशिवाय अयोग्य प्रकारची व अयोग्य प्रमाणात खते दिल्यास पिकांचे फार मोठे नुकसान शेतकर्यांना सहन करावे लागू शकते. म्हणूनच अशा समस्यांवर मात करून शेतीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी ‘पितांबरीच्या अॅग्रिकेअर’ विभागाने आपल्या विविध सेवांसोबतच शेतकर्यांना ‘माती परीक्षण’ सेवा देण्यास सुरुवात केली आहे.
पॅरिसमधील दिव्यांग खेळाडूंसाठी असलेली पॅरालिम्पिक ही स्पर्धा ऑलिम्पिकइतकीच महत्त्वाची मानली जाते. शारीरिक कमतरतांवर मात करून असामान्य कामगिरी करणारे खेळाडू हा प्रेक्षकांसाठी कौतुकाचा आणि औत्सुक्याचा विषय असतो. ह्या स्पर्धेतील प्रत्येक पदकामागे एक प्रेरणादायी कहाणी असते. दिव्यांगत्व कुणी मुद्दाम मागून घेतलेली गोष्ट नाही. अनेक शारीरिक अडचणींवर हे खेळाडू किती धैर्याने मात करतात हे बघून आपल्याला आपल्या जीवनाकडे बघण्याची नवी दृष्टी मिळू शकते.
ऑलिम्पिक विजेते काही आकाशातून पडत नाहीत, ते घडवावे लागतात आणि हा मार्ग सोपा नसतो. गेली काही वर्षे ‘खेलो इंडिया’अंतर्गत शाळा आणि महाविद्यालयीन मुलांसाठी क्रीडा स्पर्धा आयोजित केल्या जात आहेत. ह्या स्पर्धांमधील विजेत्यांना शिष्यवृत्तीही मिळते. हे नक्कीच स्वागतार्ह आहे.
आंतरराष्ट्रीय स्तरावर संघर्ष कुणालाही चुकलेला नाही; पण संघर्षात संधी दडलेली असते आणि संघर्षकाळात कर्तृत्वही उजळून निघतं. अशी कामगिरी करणारा आणि संधीची वाट न बघता, निकाल स्वत: घडवून आणणारा हॉकीपटू पी. आर. श्रीजेश. ऑलिम्पिकमध्ये त्याची कामगिरी इतकी भक्कम होती की, ‘भारतीय हॉकी संघाची भिंत’ असं दुसरं नावच त्याने मिळवलं.
क्रीडारसिक आणि खेळाडू दर चार वर्षांनी होणार्या ऑलिम्पिक स्पर्धेची आतुरतेने वाट पाहत असतात. 2024 ची ही ऑलिम्पिक स्पर्धा फ्रान्सची राजधानी पॅरिसमध्ये होत आहे. जगातील सर्वोत्तम खेळाडूंचे खेळ पाहणे ही पर्वणी असते, तशीच या खेळांमध्ये मानवतेच्या मूल्यांचे, त्यातील भावभावनांचे अनोखे दर्शन यानिमित्त घडत असते. सध्या सुरू असलेल्या पॅरिस ऑलिम्पिकमध्ये अशाच काही उल्लेखनीय घटना आपण ह्या लेखात पाहू या.
भारतीय मजदूर संघाचे ज्येष्ठ कार्यकर्ते अनंतराव कळंबेळकर यांचे 16 जून 2024 रोजी सकाळी मुंबईत वृद्धापकाळाने निधन झाले. ते 94 वर्षांचे होते.
संघ संस्काराचे बीज व्रतासारखे जोपासलेले माधव जोशी यांनी आर्थिक कमाईसाठी जी माध्यमे निवडली ती ही राष्ट्रीय वृत्तीच्या जोपासनेला आणि राष्ट्रहिताच्या कार्यविस्ताराला पूरक ठरावी अशी. मुळातच नोकरी करावी ही मानसिकता नसल्यामुळे त्याने ’आपला परममित्र’ नावाचे द्वैमासिक सुरू केले आणि त्यातूनच पुढे ’परममित्र पब्लिकेशन्स’ ही प्रकाशन संस्था सुरू केली. परममित्र पब्लिकेशन्सलाही आता 25 वर्षे पूर्ण होत आली आहेत. ’पॉप्युलिस्ट आणि पेइंग’ पुस्तक प्रकाशनाच्या दिशेने न वळण्याचा कटाक्ष माधवने बाळगला. राष्ट्रीय-सामाजिकदृष्ट्या महत
रामोजी राव अतिशय कर्तृत्ववान व्यक्तिमत्त्व. 1998 साली भारतातलं पहिलं सॅटेलाइट अपलिंकिंग स्टेशन फिल्म सिटीमध्ये उभारून टेलिकास्ट त्यांनीच सुरू केलं. त्यांना गाठायला इतरांना बरीच वर्षे लागली. त्यांचं सगळं करणं म्हणजे प्रचंड... भव्य... डझनात! नक्षली अतिरेक्यांनी व्यापलेल्या क्षेत्राचा विचार करणे हीच गोष्ट दुरापास्त अशा ठिकाणी ‘रामोजी फिल्म सिटी’ हे 2000 एकरांचं भव्य पार्क निर्माण केले. आज लाखोे पर्यटकांचे पसंतीचे पर्यटन केंद्र म्हणून ओळखले जातं.
1995 मध्ये अमरावतीला विदर्भ व नागपूर अशा दोन प्रांतांचे एकत्रित ‘कार्यकर्ता शिबीर’ झाले. याच वेळी दोन्ही प्रांतांचे एकीकरण झाले. शिरीषजी या सुमारास अमरावती जिल्हा प्रचारक म्हणून काम बघत होते. इथे त्यांचा अधिक सहवास लाभल्याने त्यांची स्वभावगुणवैशिष्ट्ये प्रकर्षाने जाणवली. शिरीषजींनी स्वतःला कराव्या लागणार्या परिश्रमाची कधी पर्वा केली नाही. एकाएकी साथ सोडून गेलेल्या सहकार्यास भावपूर्ण श्रद्धांजली.
‘विवेक प्रकाशन’ गेली अनेक वर्षे राष्ट्र व समाजोपयोगी विषयांवर अभ्यासपूर्ण अशी पुस्तके प्रकाशित करीत असतेच. त्याशिवाय मानवाचे आरोग्य व्यवस्थित असेल तर समाज निरोगी राहू शकेल, या भावनेने योगाचार्य मनोज पटवर्धन यांची पुस्तके प्रकाशित केली आहेत. यंदाच्या योग दिनानिमित्त योगाचार्य मनोज पटवर्धन यांचे ‘प्राणायाम - एक अमृतानुभव’ हे पुस्तक प्रकाशित करीत आहे. याच पुस्तकातील ही प्रस्तावना.
‘पुत्र ज्ञानदेवतेचा’ या गौरवग्रंथाच्या रूपाने बाळशास्त्रींच्या कर्तृत्वाचा पट वाचकांसमोर प्रस्तुत होत आहे. संपादक आशुतोष अडोणी यांनी प्रस्तुत ग्रंथाच्या प्रस्तावनेतून बाळशास्त्रींच्या विचारांचे सूत्र आणि चिंतनाची व्यापकता यांचे उत्कृष्ट विवेचन केले आहे.
अमेरिका, इंग्लंड, युरोप अशा प्रसिद्ध देशांवर अनेक प्रवासवर्णने वाचायला मिळतात; पण एक असा देश ज्याबद्दल मी तरी फारशी पुस्तके बघितली नाहीत. ते नाव म्हणजे नायजेरिया. हे नुसतंच प्रवासवर्णन नाही, तर ही लेखकाची एक छोटीशी कहाणी आहे. फारसा नावारूपाला न आलेला असा हा नायजेरिया. लेखक राजेश कापसे यांनी आरोग्य विभागातील नोकरी करून तिथली माणसं, परंपरा, चालीरीती समजून घेऊन हे पुस्तक लिहिले आहे.
"Hindus in Hindu Rashtra" या पुस्तकात काश्मिरी हिंदूंवर झालेला अन्याय, 1995 वक्फ कायदा, शिक्षण क्षेत्रातील घटना दुरुस्तीचा हिंदू शाळांवर झालेला परिणाम, देशात कशा प्रकारे हिंदूंवर अन्याय झाला आहे. याची पुराव्यानिशी मांडणी लेखकांनी केली आहे भारतात हिंदू बहुसंख्याक (तेही विभागलेले) असले, तरी जगात अल्पसंख्याक आहेत. अत्यंत छोट्या पण हिंदूंच्या डोळ्यात अंजन घालणार्या पुस्तकाविषयी...
आद्य सरसंघचालक डॉ. केशव बळीराम हेडगेवार आणि श्रीगुरुजी गोळवलकर या दोन विभूतींनी संघभाव कसा जगला, याचे सखोल चिंतन ज्येष्ठ विचारवंत आणि अभ्यासक रमेश पतंगे यांनी या पुस्तकातून केले आहे.
संस्था हा संघकामाचाच एक भाग आहे, याचे भान नानांनी कधी सोडले नाही. म्हणून मीपणाचा लोभ, सामूहिक निर्णय प्रक्रिया, राष्ट्रभक्तीचा भाव असे सगळे विषय त्यांनी प्रत्येक संस्थेत रुजविले. नानांनी जो उपक्रम हाती घेतला, तो सक्षम कार्यकर्त्यांच्या हाती सोपविला आणि दुसर्या उपक्रमात रममाण झाले.
विनिता तेलंग लिखित लतादीदींनी गायिलेल्या नवरसांवरील गाण्यांच्या रसास्वादाचे पुस्तक… साहित्य, संगीत क्षेत्राची आवड असलेल्यांसाठी खास मेजवानी…
पालावरचं जिणं या पुस्तकातून पद्मश्री गिरीश प्रभुणे यांनी भटके-विमुक्त समाजाचे जीवन समाजापुढे आणले आहे.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua.
‘केशवार्पण’ हे पुस्तक म्हणजे प्रकल्प चालवणारे कार्यकर्ते आणि लाभार्थी यांच्या भावबंधनाचे अप्रतिम चित्रण आहे. यानिमित्त प्रकल्पाच्या मूळ प्रेरणेचे आणि त्या प्रेरणेला मध्यवर्ती ठेवून कार्य करणार्या कार्यकर्त्यांच्या मनोभावाचे दर्शन झाले आहे. आपल्या आसपास दिसणार्या समस्यांवर शोधलेले उत्तर म्हणजे हे प्रकल्प आहेत. त्यांचे स्वरूप कमी-जास्त असेल, पण त्यामागची भावना उदात्त आहे, हे या पुस्तकातून लक्षात येते.
75 वर्षे हा मोठा कालखंड! विवेकपूर्वी सुरू झालेली आणि विवेकनंतर सुरू झालेली कितीतरी साप्ताहिके काळाच्या ओघात लुप्त झाली. पण विवेक अजूनही ऐन उमेदीत आहे. कालानुरूप आपल्यात बदल करण्यात ज्यांना यश येते, तेच कालप्रवाहात टिकून राहतात. विवेकमध्ये कालानुरूप काही बदल अवश्य झालेले आहेत. मात्र काही बाबतीत विवेक अजिबात बदललेला नाही. कारण विवेक कशासाठी चालवायचा हे आमच्यासमोर स्पष्ट आहे. हिंदू समाजाशी संबंधित अनेक विषयांत न थकता, न कंटाळता, आळस न करता सतत जागृती करावी लागते. हे विवेकने स्वीकारलेले व्रत आहे. घेतला वसा टाकू
या शतायुषी कार्याच्या इथवरच्या प्रवासातील महत्त्वाच्या टप्प्यांचा आणि वर्तमानाचा विवेकच्या दिवाळी अंकाच्या निमित्ताने घेतलेला वेध...
इजिप्तमधील कार्नाक मंदिर त्याच्या भव्यतेने भारून टाकते. भव्यता हा इजिप्तमधील मंदिरांचा स्थायिभाव आहे. कार्नाक मंदिरही याला अपवाद नाही. इजिप्तमधील छोट्यात छोट्या पुरातन मंदिरांची उंची कमीत कमी सात मजली तरी असतेच! अवाढव्य ’हायपोस्टाइल हॉल’ हे कार्नाक मंदिराचे प्रमुख आकर्षण आहे. याला ’हॉल’ कसे म्हणावे इतका तो अजस्र आहे. भारतातील कोणार्क मंदिर सूक्ष्म तपशिलांनी आकर्षित करते. दगडामध्ये एवढे सूक्ष्म तपशील कोरणे त्या काळात कसे साध्य केले असेल, याचे आश्चर्य वाटते. एका दृष्टीने कोणार्क मंदिर हे विज्ञान आणि सौंदर्य य
‘बंगलोर डेज’ या चित्रपटात तीन भावंडांची गोष्ट आहे. लग्नसंस्थेचा आणि कुटुंबसंस्थेचा अनुभव ह्यातील तिन्ही मुलांसाठी वेगवेगळा आहे, परंतु तरीही आयुष्यभरासाठी साथ देणारा सोबती शोधायची इच्छा तिघांचीही आहे. त्यासाठी स्वत: बदलण्याचीसुद्धा त्यांची तयारी आहे. प्रत्येक कुटुंबात ऊन आणि चांदण्याचा पाठशिवणीचा खेळ चालूच असतो. एकमेकांसाठी आपण आहोत एवढी जाणीव त्यातून बाहेर यायला मदत करते, हा संदेश हा चित्रपट देतो.
Vivek saptahik - साप्ताहिक विवेक
लोकमान्यांनी बसवलेल्या गणपतीची नावे कशी बदलत गेली ?
‘हा’ गणपती आहे हिंदू-मुस्लीम ऐक्याचे प्रतीक
…आणि लोकमान्य भावूक झाले
आकर्षक देखावे हे ‘या’ गणेशोत्सव मंडळाचे वैशिष्ट्ये