आपल्या देशाच्या जडणघडणीसाठी अनेक महापुरुषांनी समर्थ आणि विकसित भारताचे स्वप्न पाहिलेले आहे. त्यासाठी त्यांचा वैचारिक वारसा जतन करत देशाने प्रगतिपथावर वाटचाल केली, तर त्यांच्या स्वप्नातील भारत नक्कीच साकार होऊ शकतो. भारतरत्न प.पू. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर ..

‘तस्वीर-ए-सुखन’ या चित्रात्मक शायरीच्या पुस्तकाचे प्रकाशन आणि कलासाधनेचा आणि कल्पकतेचा ‘वसंतोत्सव’ रविवार, दि. 11 फेब्रुवारी 2024 रोजी छत्रपती संभाजीनगरमध्ये पार पडला. प्रसिद्ध अभियंता गिरीश वसंतराव मगरे यांच्या ‘तस्वीर-ए-सुखन’ या पुस्तकाचे प्रकाशन ..

आपल्या देहाचा उंबरठा म्हणजे मुख, यात जर रामनाम सदैव ठेवले, तर तुम्हाला लौकिक आणि पारमार्थिक असे दोन्ही प्रकारचे ज्ञान होईल. मतामतांचा गलबला, सगुण-निर्गुणाचा वाद, आक्रमक संस्कृतीचे आव्हान, तिला मिळालेले पाठबळ हे लक्षात घेता समाजाला स्थिर राखण्यासाठी ..

महाराष्ट्र ते पंजाब सर्व समाजाला एकत्र जोडणारे निर्जीव कापडाचे दोन तुकडे सुईदोर्‍याने जोडण्यापेक्षा बंधुत्वाच्या सूत्रात सर्व भारतीयांना गुंफण्याचा सफल उद्योग संत नामदेवांनी केला. त्यांचे हे ‘शिवणकाम’ अजोड म्हणायला हवे. संत नामदेव हे समाजभक्तीचे ..

औवैयार यांचा जन्म हलक्या कुळातील कन्येच्या रूपाने झाला होता व अत्यंत उपेक्षित समाजाच्या वस्तीत त्यांचे सर्व बालपण गेले. असे असतानाही आपल्या अंगभूत गुणांमुळे त्यांनी लोकप्रियतेचे गौरीशंकर गाठलेले आपल्याला दिसून येते. औवैयार या संत कवयित्रीने आजीवन ..

श्री शंकरदेवांनी आसाममध्ये वैष्णवभक्तीला एक नवे परिवर्तित आणि विशुद्ध असे स्वरूप प्रदान केले. त्यांच्या मनावर महात्मा कबीरांचा प्रभाव असल्यामुळे त्यांनी मूर्तिपूजेचे महत्त्व वाढविण्याचा प्रयत्न केला नाही. परंतु त्याचबरोबर मूर्तिपूजेवर अकारण टीकासुद्धा ..

लल्लेश्वरी यांचा जन्म श्रीनगरपासून 11 किलोमीटरवर असलेल्या दक्षिण सिमपूर गावात झाला. लल्लेश्वरी बालपणापासूनच भगवान शंकराची भक्त होती, पण त्यांच्या मनावर अद्वैत सिद्धान्ताचाच मोठा पगडा होता. त्यांचे विचार अत्यंत थोर आणि उदारमनस्क होते. त्यांनी भगवान ..

पुण्यातील एमआयटी वर्ल्ड पीस युनिव्हर्सिटीच्या विद्यार्थ्यांनी चालकविरहित स्वयंचलित कार तयार केली आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्तेसंबंधी अद्ययावत तंत्रज्ञानाचा वापर, बीएलडीसी मोटर्सचा वापर, ऊर्जेसाठी लिथियम आयर्न बॅटरीचा वापर, लीडर कॅमेरा, मायक्रोप्रोसेसर, ..

आपल्या समाजात कोणत्याच काळी संपूर्ण नकारात्मक अथवा सकारात्मक अशी एकसुरी परिस्थिती नव्हती. पण आपण सकारात्मक घटनांना स्वीकारून त्याच्या प्रकाशात वाटचाल करायला हवी. आपले आदर्श रामानुज, कांचिपूर्ण आणि महापूर्ण यांच्यासारखेच महात्मा असायला हवेत, हाच ..

ओरिसा प्रांतातील संत सारलादास आपल्या साहित्यात स्वत:ला शूद्र मुनी म्हणवून घेतात. त्यांचे संपूर्ण जीवन अत्यंत दारिद्य्रात गेले. चंडीपुराण ही त्यांची शेवटची साहित्यकृती होय. त्यात ते असे लिहितात - ‘मी तर जन्मापासून बुद्धिहीन आहे. माझ्या कुटुंबातील ..

कनकदासांचे संपूर्ण चरित्र म्हणजे टाकीचे घाव सोसून देवत्व संपादन करणार्‍या ईश्वरभक्ताचेच चरित्र आहे. सन 1508मध्ये कर्नाटकातील धारवाड जिल्ह्यातील वाडा नामक गावात जन्मलेले संत कनकदास संत नामदेवांप्रमाणेच दीर्घायुष्य जगून वयाच्या 98 वर्षी सन 1606मध्ये ..

समाजसंघटन आणि समाजसुधारणा या क्षेत्रांत कार्य करताना सर्वच संतांना आणि महापुरुषांना परधर्मी आक्रमकांच्या छळाबरोबर स्वकीयांच्या तिरस्कारालाही तोंड द्यावे लागले होते, ही गोष्ट हरिदासांच्या चरित्रातूनही दिसून येते. ..

रैदासांनी केवळ फाटलेले जोडेच शिवले नाहीत, तर दुभंगलेला समाज एका सूत्रात बांधण्याचे कार्य त्यांनी केले आहे. रैदास नुसते राष्ट्रसंघटक संतच नव्हते, तर ‘बेगमपुरा’ नगर अर्थात आधुनिक लोकशाहीतील ‘लोककल्याणकारक राज्याचा जाहीरनामा’ मांडणारे महान संत होते. ..

माणसातील उच्च-नीच हा भेदभाव गोरक्षनाथांना मुळीच मान्य नव्हता. सर्व वर्णांच्या गरीब-श्रीमंत मनुष्यांना ते समान दृष्टीनेच पाहत असत. त्यांनी केवळ हिंदूंमधील सर्व समाजघटकांना आपलेसे करण्याचा प्रयत्न केला नसून यवनांनाही आपल्यात सामावून घेण्याचेही प्रयत्न ..

जागल्या ..

जोहार ..

जोहार ..

पांगूळ ..

येणें येणें वो श्रीरंगे । नवनीत माझें भक्षिलें ..

श्री नामदेव महाराजांचे आंधळे पांगुळ..

ही जाती मोठमोठी असत आणि जोर लावून ती फिरविण्याचा खुंटा ओढावा लागत असे. यासाठी दोघी जणी असल्या तर जात्याला दोन खुंटी असत. तरीही आपल्या अंगात तो जोर यावा यासाठी विट्ठलाचा धावा केला आहे. या जात्याला नाव ठेवता येत नाही. ते सुंदरच म्हणावे लागते आणि ते ..

आंधळा - पांगळा ..

आता आपण पुन्हा वासुदेवाकडे येऊ. आज आपण जगदगुरू संतश्रेष्ठ तुकोबारायांचा वासुदेव पाहणार आहोत. म्हटला तर हा वासुदेव अगदी सोपा आहे आणि म्हटला तर या वासुदेवात गहन अर्थ भरलेला आहे. ..

जुन्या काळात असा समज होता की, ज्यांचे आईवडील जिवंत आहेत त्यांनी तीर्थयात्रा करू नये. त्यामुळेच मग म्हातारपणी तीर्थयात्रेस जाण्याची प्रथा पडली होती. बर्‍याच गोष्टींचा व्यत्यासच आपण स्वीकारत असतो. त्याचा पूर्वपक्ष जणू विसरूनच गेलेलो असतो. तीर्थयात्रेला ..

भारतीय संविधान तयार करताना संविधानाच्या निर्मात्यांसमोर अनेक समस्या 'आ' वासून उभ्या होत्या आणि या संविधान सभेतील घटनेच्या निर्मात्यांना त्या समस्यांवर घटनात्मक उत्तरे शोधायची होती. सारासार विचार करुन त्यांनी आपल्या देशाला एका समन्वयात्मक सूत्रात ..

*** ह.भ.प. दीपक हनुमंत जेवणे***वैकुंठीचा देवच पंढरीनाथ बनून प्रकटला आणि वारी सुरू झाली. पंढरीनाथाच्या भक्तसंप्रदायाला 'वारकरी संप्रदाय' असेच नाव पडले. या भागवत धर्माच्या मंदिराचा पाया संत ज्ञानेश्वरांनी रचला असे म्हणतात. याचे कारण त्यांनी वारकरी ..

आताच्या पार्श्वभूमीवर सर्जिकल स्ट्राईक आणि भारताने घेतलेली खरमरीत भूमिका या गोष्टींचे स्वागत करण्याऐवजी आपल्या मूर्ख चाळयांनी या भूमिकेला अपशकुन करणाऱ्या लोकांचे हे मायाजाल कितीही पसरले तरी जनता फसणार नाही, ही गोष्ट स्पष्ट आहे. या महायुध्दात कौरव ..

पुण्यातील केसरीवाडा येथे 7 मार्च 2024 रोजी भव्य समारंभात पद्मश्री रमेश पतंगे लिखित ‘दि गेम चेंजर - नरेंद्र मोदी’ या पुस्तकाचे प्रकाशन झाले. ते पाहून केसरीवाड्याच्याच मनातील विचार मांडणारे हे मनोगत. ..

श्रीरामजन्मभूमी तीर्थक्षेत्र न्यासाचे कोषाध्यक्ष असणार्‍या आणि पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अकरा दिवसीय उपवासाचे मातृहृदयी ममतेने पारणे फेडणार्‍या स्वामीजींचा हा अमृतमहोत्सव सर्वांच्या नेत्राचे पारणे फेडणारा ठरला, हे वैशिष्ट्य! स्वामी गोविंददेव ..

75 वर्षे हा मोठा कालखंड! विवेकपूर्वी सुरू झालेली आणि विवेकनंतर सुरू झालेली कितीतरी साप्ताहिके काळाच्या ओघात लुप्त झाली. पण विवेक अजूनही ऐन उमेदीत आहे. कालानुरूप आपल्यात बदल करण्यात ज्यांना यश येते, तेच कालप्रवाहात टिकून राहतात. विवेकमध्ये कालानुरूप ..

प्रत्येक मंगल कार्यारंभी पूजनीय असलेल्या गणेशाला संतवाङ्मयातही अग्रस्थान असल्याचे दिसते. वारकरी संतमंडळींच्या अभंगांत गणेशस्तवन असतेच, त्यातील बहुतेक आपल्या नियमित प्रार्थनांचा भाग बनले आहेत. संतवाङ्मयातील अशाच काही परिचित-अपरिचित गणेशस्तवनांच्या ..

चैतन्य महाप्रभूंनी केवळ बंगालमधीलच नव्हे, तर ओरिसामधील लोकांना आणि त्याचबरोबर भारताच्या अन्य भागातीलही एका विशाल जनसमूहाला - म्हणजेच जे कोणी महाप्रभूंच्या संपर्कात आले, त्या सर्वांना एकाच सार्वजनिक मंचावर एकत्र आणले. त्यांचे हे व्यासपीठ उच्चनीच, ..

रसखान म्हणजे केवळ साहित्य, प्रेमभक्ती, रसपूर्ण कविताच नाही, तर रसखान हा संघर्ष आहे, हे वास्तव आपण लक्षात घेतले पाहिजे. या पार्श्वभूमीवर रसखान यांना कोणत्या कृष्णाने मोहिनी घातली होती, ते आपण समजून घेतले पाहिजे. अन्य कृष्णभक्त कवींप्रमाणे रसखानदेखील ..

दादू दयाल हे नुसते वाचावीर नसून कर्मवीर होते. वयाच्या अठराव्या वर्षीच ते परम सत्याचा शोध घेण्यासाठी घरादाराचा त्याग करून देशाटनाला निघाले होते. संत दादू निर्भय होते. त्यांना त्या काळात समाजाचे प्रचंड जनसमर्थन होते. ..

धन्ना भगत यांनी समाजाला कोणता उपदेश केला? ते म्हणाले की, ‘आपला देवावर अतूट विश्वास आणि श्रद्धा असली पाहिजे. आपण भावभक्तीच्या बळावरच परमेश्वराशी नाते जोडू शकतो. या जगात भगवंताच्या इच्छेनेच सर्व घडामोडी होत असतात. अशा देवाची कोणीही भीती बाळगू नये. ..

आपल्या समाजात कोणत्याच काळी संपूर्ण नकारात्मक अथवा सकारात्मक अशी एकसुरी परिस्थिती नव्हती. पण आपण सकारात्मक घटनांना स्वीकारून त्याच्या प्रकाशात वाटचाल करायला हवी. आपले आदर्श रामानुज, कांचिपूर्ण आणि महापूर्ण यांच्यासारखेच महात्मा असायला हवेत, हाच ..

ऐहिक विश्वाला खरे समजून मानवकल्याणाचे कार्य करणार्‍या संतांना आपल्या व्यक्तिगत मोक्षाची काहीच चाड नसते. ते सर्व जीवसेवा हीच शिवसेवा मानून कर्मयोगाची साधना करतात. संत तिरुवल्लुवर यांनी याच भावनेला उचलून धरले आणि समाजाने कार्यप्रवण व्हावे म्हणून आग्रह ..

देवाच्या दरबारात जातीपातीला कोणताही थारा नाही, तेथे तुमचा भक्तिभावच महत्त्वाचा आहे, असे संतांनी उच्चरवाने सांगितले आहे. प्रत्येक जातीशी कोणतातरी व्यवसाय निगडित आहे आणि आजच्या सुशिक्षित व सुसंस्कृत वातावरणातील पिढी जातीपातीला फारसे महत्त्व देत नसली, ..

संत वेमना यांना ‘आंध्रचे कबीर’ असे संबोधिले जाते. संत वेमना यांची उपदेश करण्याची पद्धती पाहिली तर तुकोबारायांचे दर्शन होते. जातीपातीच्या भिंती बांधून आपल्याच बांधवांना अस्पृश्य समजून दूर लोटणार्‍या अहंकारी स्वजनांना जसे तुकोबारायांनी उपदेश दिले, ..

भक्तिसेतुनिर्माता स्वामी रामानंद ..

केवळ महाराष्ट्रच नाही, तर अवघा भारत देश ही संतांची भूमी आहे. या देशाचे ते अनन्यसाधारण वैशिष्ट्य आहे. संतांनी दिलेले विचारधन हे या भूमीचे संचित आहे. ते केवळ आध्यात्मिक योगदान नाही. एक राष्ट्र म्हणून, एक समाज म्हणून सर्वसामान्यांना संघटित करण्याची ..

जोगवा ..

जोहार ..

सेना महाराजांचा वासुदेव ..

वासुदेव ..

जोगी ..

आंधळे - पांगळे ..

येरे बा विट्ठला..

संत एकनाथ महाराज सांगत आहेत - मी जागल्या आहे. संपूर्ण गाव झोपलेला आहे. पण मी जागा आहे. ‘हुशार’ या शब्दाचा अर्थ बुद्धिमान असा आता जरी करीत असले तरी त्याचा जुन्या काळात ‘सावध’, ‘सावधान’ असाच घेतला जात असे. जुन्या काळात जागता पाहारा देणारा पाहारेकरी ..

नाथमहाराज लोकगायकाच्या तोंडून मोठ्याने वदवून दाखवित आहेत.... अहो, मी मुका झालो! माझी वाचा गेली!! आपली वाचा जाण्याचे कारण स्पष्ट करताना नाथमहाराजांचा हा लोकगायक सांगतो- ..

संतांनी विठोबाचे वर्णन केले आहे. आपली भक्ती व श्रद्धाभाव व्यक्त करण्यासाठी त्यांनी वेगवेगळ्या रूपकांचा आधार घेतला. लोकसंस्कृती जपणारे वासुदेव, भाट, पिंगळा अशी विविध रूपे संतांनी आपल्या अभंगांत आणली. या लोकसंस्कृतीतील विठोबाचा परिचय करून देत आहेत ..

रविवार, दि. 23 जुलैची संध्याकाळ. आकाशात सकाळपासून पाऊस दाटलेला... अशा पावसाळी वातावरणात पुण्यातील दोन गोष्टी ओसंडून वाहत होत्या... एक म्हणजे खडकवासला धरण आणि दुसरे बालगंधर्व रंगमंदिर. खडकवासल्यासाठी पावसाचे निमित्त होते, पण बालगंधर्व रंगमंदिरासाठी ..

दादांचे जीवन न्याहाळले तर असे वाटते की, संत तुकाराम महाराजांनी 'जोडोनिया धन' हा अभंग जणू त्यांनाच उद्देशून लिहिला आहे. बहुतेक लोक गृहस्थाश्रमातच रमणारे असतात, पण गृहस्थाश्रम सुफळ करणारे लोक अभावानेच दिसतात. परोपकारी स्वभाव, परनिंदेचा तिटकारा, मातृवत ..